Kim Daha Cömert?

Hz. Ali efendimizin ağabeyi Cafer b. Ebu Talib’in oğlu Abdullah, sıcak bir günde, bir kabilenin hurmalığına inmişti. Abdullah burada dinlenirken, hurmalıkta çalışan köleye, yemek vakti üç parça ekmek geldiğini gördü. Adam ekmeklerden birini ağzına götürmek üzereydi ki, birden önünde açlığı her halinden belli bir köpek belirdi. Köle elindeki ekmeği köpeğin önüne attı. Köpek ekmeği derhal yedi. Köle ekmeğin ikinci parçasını da attı. Köpek bunu da bir kerede sildi süpürdü. Köle bunun üzerine üçüncü parçayı da köpeğe verdi. Kalkıp, yeniden işine dönmek üzereydi ki, olup biteni uzaktan seyreden Abdullah, yaklaşıp sordu: “Ey köle, bugünkü yiyeceğin ne kadardı?” Köle sıkılarak cevap verdi: “İşte bu üç parça ekmek.” “O halde neden kendine hiç ayırmadın?” “Baktım ki, hayvan çok aç. O halde bırakmak istemedim.” “Peki sen ne yiyeceksin şimdi?” “Oruç tutacağım.” Bunun üzerine, Abdullah b. Cafer, köleden sahibini, evinin nerede olduğunu sordu. Sonra da gidip adamdan bu hurmalığı içindeki köleyle birlikte satın aldı. Sonra döndü, köleye bu tarlayı ve onu sahibinden satın aldığını söyledi ve ekledi: “Seni azad ediyorum. Bu hurmalığı da sana hediye ediyorum.” Cömertliğiyle meşhur Abdullah b. Cafer, kendisinden daha cömert birini tanıyıp tanımadığı sorulduğunda, bu olayı anlatır ve, “Ama o köpeğe topu topu üç parça ekmek vermiş; sense ona koskoca bir hurmalığı ve hürriyetini vermişsin.” dediklerinde, şu karşılığı verirdi: “Ama o elindeki her şeyi verdi; ben ise elimdekinin bir kısmını...”

Yukarıdaki öykünün aynısını bu akşam bir tv kanalında bir ilahiyatçı anlattı. Gülerken sağ yanağında gamze beliren veya gamzesinin hatırına yüzü güleç olan bayan spiker de bu öyküyü çocukken annesinden gözyaşlarıyla dinlediğini söyledi. Yanlış olmasın belki de gözyaşı döken annesiydi. Anlaşılan vaızlar, kıssadan hisseciler, hocalar vb tarafından anlatılagelmiş bu öykü yaygın olarak biliniyor. Ben yeni duydum. Benim gibi bir adamın bu öyküden bihaber olması normal tabi. Öykü, az veren candan, çok veren maldan atasözünün bir sahabe anısıyla açımlanmış hali gibi duruyor...

Bu öykü güya bir iyilik öyküsüdür. Köpeğe iyilik yapan köle ve iyilik yapana iyilik yapan A. b. Cafer. Halbuki öykünün atladığı bir de kötülük yapan vardır: Hurma bahçesinin sahibi. Hem köle sahibidir, hem de kölesine yiyecek olarak üç parça ekmeği reva görmektedir. İyiliği iyilikle ödüllendiren A. b. Cafer kötüye ve kötülüğe karşı hiçbir şey yapmaz! 

A. b. Cafer hurma bahçesiyle köleyi satın alır ve bahçeyi köleye bağışlar. Köleyi âzad eder. Çok iyi. İyi ama kölenin kendi çapındaki iyilik yapma gücü neden başkasına ait olsun? Kölenin varlığı başkasının kendisine iyilik yapmasına yol açıyor, adı geçen başkası da yaptığı iyiliğin karşılığını kendisine ahiret bilinciyle iade ediyor.. İnanmak adil bir Tanrı’ya inanmak değil burada, ödüllendiren bir Tanrı’ya inanmak. A. b. Cafer kölenin köpeğe yaptığı iyilik karşılığında yapar bunu. Köle bu üç parça ekmeğini yerken yanına köpek gelmeseydi, A. b. Cafer köleye bu iyiliği yapar mıydı? Bunu bilemeyiz, ama bu haliyle bize ulaşan böyle bir öykü olmazdı. Bu öyküde A. b. Cafer’in elde ettiği şey bizzat öykünün kendisidir; sahibi olduğu için hibe edebildiği şeyin değil sadece, anlattığı öykünün sahibidir!

Nasıl?

Öykü onun başından geçer: “Ama o elindeki her şeyi verdi; ben ise elimdekinin bir kısmını…” Kendini yüceltmeyi içermeyen bir mütavazılık yoktur; o, Abdullah b. Cafer’dir, köle ise köledir. Kölenin adı yoktur...

Hz. Ömer'in adaletini anlatan meşhur, kölesiyle Kudüs'e yolculuk yaparken sırayla deveye binme öyküsünde de, aslolan adalet midir, yoksa bunun Hz. Ömer öyküsü oluşu mudur? İki deve olsa, deveye binen devenin sahibi olsa, biri Hz. Ömer iken, diğerinin de adı Hz. Hususi olsa, kölelik olmasa, yani adalet olsa böyle bir öykü de olmazdı. Modern kölelik devam etmese insanların böyle bir öyküyü ikide bir dinlemeye ihtiyacı da olmazdı.
Hz. Ömer adaleti sağlayan değil, ancak adaletsizlik olduğu sürece "iyi" olabilen bir hazretin imgesidir.

İnsanoğlunun  asıl kadim ahlâksızlığı nasıl da geçiştiriliyor!..