Bir İnsan Hakları Sorunu Olarak Parfüm

                               resim: pierre amédée marcel-béronneau

KOKU

Klima çalışıyor ama yetmiyor... Antalya aşırı parfüm kokuyor, dedi.

Klimayla parfüm bağlantısını anlayamadım, dedim.

İnsanların olduğu her yer parfüm kokuyor dedi, yüzünü buruşturdu.

Biliyor musun dedim, yüzünü buruşturman çok kadınsı.

 Nasıl, dedi zaten kadın değil miyim?

Parfümün kokusundan çok ucuzluğuna saldırı, dedim, bir kadın diğer kadının parfümünün kokusunu aldığında ilk tepkisi kokunun kendisi değil, parfümünün markasıdır. Markadan kastım parfümün pahalı mı ucuz mu olduğu. Eğer kadın güzel ama parfümü ucuzsa… bu gözlem seni rahatlatıyor…

Bir kahkaha attı (orta kapının önünde demire tutunmuş bir kadın bize döndü). Gözlemin ilk aşamaları dürtüden beslenir, dedi, gerçek gözlem için ilk aşamayı elemek gerekir, hadi ikinci aşamaya geçelim.  

Biraz duraksadım. Acaba  sürülen koku kadar havanın sıcaklığı da etken olabilir mi, dedim. Sıcak ve aşırı buharlaşma yüzünden; nihayetinde aşırı buharlaşma kokuyu birden yayıp tükettiği için parfüm yeniden sürülüyordur.  Bu durumda aşırı parfüm kokunun nedeni değil, döngüsü sayılabilir.

Belki dedi.

Bir de dedim parfümde bulunan alkolün serinletici etkisi bir yanılsama yaratıyor olmalı.

Ben sana başka bir yanılsama söyleyeyim dedi, insanlar genellikle deodarantla parfüm arasındaki farkı bilmezler, sanıyorum sen de aynı… dur sözümü kesme, bilenler de en önemli farkın işlevsel olduğunu sanırlar, deodarant kötü kokuyu yok etmek için, parfümse güzel kokmak için falan... işin aslı hiç böyle değil, doğrusu biri göze batmamak için sıkılır, diğeri öne çıkmak için sürülür… koltuk altına sıkarsın, atardamarlara sürersin (bilek ve boyun gibi)... oysa devamı var: güzel koku denilen rayiha bizim koku duyarlılığımızı mahvetti, temiz havayı yavan bir kokusuzluk olarak algılamamıza yol açtı... biz bir başka şehirden geliyoruz, burnumuz o şehrin ortalama kokusuna alışkın; diyelim şimdiki gibi böyle kalabalık bir otobüsteyiz ve otobüsün içi alışkın olduğumuz koku düzeyini aşmış bir parfüm istilası altında, ister istemez kokunun kaynağının makyajı en yoğun kadınlar, ya da boynunda zincir taşıyan efemine erkekler olduğu zehabına kapılırız. İlk gözlem hatası. Oysa parfüm kokusu herkesten gelebilir. Bir çocuktan bile. Bilir misin babalarının annelerinin parfümünü kullanmak çocukların en kolay işledikleri kabahattir. Asıl soru suni rayihaların hayatımızda neden bu kadar yaygınlaştığı. Kötü kokular yüzünden mi? Evet başlangıçta belki sebep  buydu, ama artık değil. Artık sanki rayihanın yokluğu kötü koku anlamına geliyor. Rayiha kendi kötü kokusunu yarattı. Bana kalırsa parfüm bir bağımlılık... uyuşturucu gibi. Mesela bali bağımlılığı gibi. Varoş çocukları kötü koku yayan bakteriyel ortamlarda yetiştikleri için bali, tiner gibi antiseptik kokuların cazibesine kolay kapılırlar. Koku kendi sınıfsal kökenini terk etmek için yanlış bir algı doğurur. Tiksintiyle gelir. Bu tiksintiyi kendi alt sınıf kökeninden nefretin metaforu olarak düşün. 

Tam klimanın altındaydım, serin esinti değişik parfümleri karıştırıp kokteyl halinde ciğerlerime dolduruyordu. Kaçış yok. Parfümün bir insan hakları sorunu olduğu hiç aklına geldi mi diye sordum. Nasıl dedi. Biri parfüm sürüyor ve sen kokluyorsun. Teklifsiz, patavatsız bir şey. Bir koku eşiğinden kaçsan diğerine yakalanıyorsun, illa sana bulaşıyor. Demek istediğim hele böyle sıkış tıkış bir belediye otobüsündeysen tamamen korunmasızsın...  Orhan Gencebay’ın oynadığı Rexona reklamının başka bir versiyonunu düşün. Bu reklamı çekenler belli ki bir ikilemde kalmışlar; genelde deodarant kullanmayan insanımızın halini göz önüne alarak markalar üstü didaktik bir dil ve öte yandan reklamın bu zaafını gidermek için aleni olarak söylenmesi gereken marka ismini mahremiyetten (kulağa fısıldama) elde etmek arasında. Zekice.

Çözüm değil, ikilem zekice, dedi.

(…) Ama dediğim gibi reklamın ağırlıklı tarafı didaktik özendirme üzerine kurulu. Şimdi reklamın olası başka bir versiyonuna geliyorum: Bu kez koltuk altına deodarant sıkmış ama deodarant ter kokusuna karıştığı için kötü kokan kızcağıza duş yetmez yerine ucuz deodarant yetmez rexona kullan diyen bir Orhan Gencebay… Bunun sonu yok… Parfüm ya da deodarant bir koku totalitarizmi yaratıyor. Tüm dünyada kokunun globelleşmesi… düşünelim bunu.

Tamam dedi.

Otobüs Terracity (Antalya’nın en büyük avm’lerinden) durağında yolcuların yarısını indirdi, koku seyreldi.

CUMA NAMAZI

Lara’da bir caminin civarında cuma namazı için park etmiş araba kalabalığı. Her yer araba. Dağılma sırasında oradaydım ama gözlemem gereken husus şimdi aklıma geldi. Arabalar sürücülerden başka kaç kişi almıştı? Bu soru şunun için önemli: Acaba cuma namazı diye bir hediye çeşidinden söz edebilir miyiz? Gel sana bir cuma namazı ısmarlayayım gibi... Daha önce defalarca gördüm, caminin cuma dışında çok az cemaati var, taş çatlasa beş kişi. Cuma namazına sekülerleşme açısından bir de şöyle bakalım: müminleri günde beş vakit namazdan kurtaran bir tür telâfi namazı; kaza namazı. Hıristiyanların Pazar sabahı ibadetinin muadili. Kalabalığa karışmak hem görünmeyi hem de kamuflajı sağlıyor. Kamuflajı ibadetsiz geçen altı günü gizleyen görünme biçimi olarak düşünün.

SEÇİM

Kadınlar beni nezaketle dürüstlük arasında bir seçim yapmaya zorladılar hep.

UTANÇ

Bir konu hakkında söyleyecek bir şeyi olmamak onu utandırıyordu, bu yüzden konu değiştirme uzmanı olmuştu.

GALATAPORT’UN AÇILIŞI

Galataport’un lansmanıyla ilgili toplantıda konuşan Doğuş Holding başkanı Ferit Şahenk’i dinledim. Karaköy’ün bin iki yüz metrelik sahil şeridi 200 yıldır yaya trafiğine kapalıymış. Kapalı olduğu malûmdu da iki yüz yıl bayağı uzunmuş. Nisan 2020’de yaya trafiğine açılacakmış. Sevindim, güzel dedim, öte baş beri baş gezmeye bir yerim daha oldu. Şahenk Bey bir yığın teknik ayrıntı verdi, dünyada ilk defa yerin altında pasaport kontrollerinin yapılacağı bir terminal dedi, üç metrelik bariyer dedi. Yalnız gemi limana indiği sırada terminale inmek için sadece turistler sahil şeridini kullanacaklarmış, halk için yol yaya geçişine yine kapatılacakmış. Ancak gemi limandan ayrılınca yeniden açılacakmış. Hayalimde öte baş beri baş gezmeye başlamışken burada zınk diye durdum. Göstergenin büyüklüğüne bakın, gemi var yürüyemezsin, gemi yok yürüyebilirsin. Ta Kadıköy Rıhtımı’ndan görürüm ben bunu. Reddedilmeden  vaziyet almak. Teknoloji, paralı turisti yerli halktan koruma ilişkisini yumuşakça değiştiriyor, ikisini birbirine göstermeyerek. Bir zamanlar Esenboğa Havalimanı'ndan şehir içine hareket eden yabancı diplomatların görüş alanlarını kapatmak için yol boyu yapılmış gecekonduların önüne sıralı paravanlar konmuştu. Hayır hayır bu analoji demek istediğime yakın durmadı. Başka bir şey var. Daha sosyolojik bir şey. Ne? Nisan 2020’yi bekliyorum…