Adalet ve Eşitlik

Bakanların açıklanmasında sıralama ayrıntısına arkadaşım Kahraman Yıldız dikkat çekti. Ben de yazıyorum.

Geçen yıl ilkokul 4. sınıfta okuttuğum İnsan Hakları ve Demokrasi dersi benim açımdan tuhaflıklarla dolu geçmişti. Orta Asya’nın ve Ortadoğu’nun kıssadan hisseleriyle evrensel hukuk ilkelerini çocuklarla karara bağlıyorduk. Anladınız mı çocuklar, anladık. Bu kadar basit. Kazanımlardan biri, ‘Çocuk adaletle eşitlik arasındaki farkı kavrar.’dı. Vay! Adaletle eşitlik arasında fark… belagat değeri çok yüksek bir laf. Eş anlamlı, ya da art arda kullanılan benzer anlamlı sözcükler arasına nifak soktunuz mu kafanızın çalıştığını bile hissediyorsunuz. Laf kendi içinde sanki yeni bir dünya düzeni vaat ediyor. Şöyle yazıyordu kitapta (mealen aktarıyorum):

‘Eşitlikle adalet arasında bir seçim yapmak gerektiğinde çocuk adaletin daha önemli olduğunu kavramalı.’

Acaba kitabı yazan kavramış mı?

Kafası Doğu Batı ikilemiyle çalışan zihniyetin meramına yardımcı olayım: Eşitlik Batılı, adalet Doğuludur. Tashih ediyorum: Birincisi doğru, ikincisi yanlış.

İki kavram da tarihsel tabiiyetleriyle birbirinden farklı. Farkı eğer somut süreçte yakalayamazsanız, fark totolojiye dönüşür. Eşitlik adalet kavramına göre çok daha yeni. Malum Fransız Devrimi’nin sloganı. Adalet ise çok daha eski, ilk yazılı kaynaklarda görüyoruz. Tabi bir kavram ne kadar eskiyse o kadar çok gerçekleşmiş olmuyor. Aksine gerçekleşmediği için o kadar sık kullanılıyor. Arayı bulmak için şöyle diyebiliriz: Henüz gerçekleşmese de adalet de eşitlik de insanın ideallerinden. Ama söze döktünüz mü her iki kavram da bir toplumsal huzursuzluğu dışa vuruyor demektir. Bu yüzden monarşik yönetimlerde adaleti dağıtan biri gerekir. Yani adalet herkesin uyduğu bir sistem değil, tepede olanın ulufe gibi dağıttığı bir şey anlamına gelir. Kral, padişah, halife vb tepede oturacak adaleti dağıtacak. Adil kral, adil padişah, adil halife… adalet padişahla reaya arasında değil, reayayla yine reaya arasında gerçekleşen bir düzeyi olacak. Hem de padişah sayesinde. Oksimorona dikkat! Varoluşunda adalet olmadığı halde adil sıfatı hep elitin adının önüne getiriliyor. İnsanlık uzun süre bu yanılsamayla yaşadı (ne olacak homo erectus da bir taş baltayla iki milyon yıl yaşadı). Mesela Hz Ömer devesine kölesini bindirerek adaleti gerçekleştirirdi. Oysa sorun adil davranmak değil, verili olanın adaletsizliğini sorgulamak. Bu örnek Ortadoğu zihniyetinin adalet kavramına emsal olduğu için buradan devam edeyim isterseniz. Birinci adaletsizlik, devenin sahibinin Hz Ömer olması. İkinci adaletsizlik birinin köle, diğerinin efendi olması. Üçüncü adaletsizlik Hz Ömer adını bilmemize rağmen kölenin adını bilmememiz (daha doğrusu bir adının olmaması). Dördüncü adaletsizlik, adil davranma erdeminin sadece Hz Ömer’e ait olması. Uzattım, sonuncuya geliyorum: bu adalet furyasında deveye hiç adalet düşmemesi… Eşitlik, işte bu adalet dağıtım şebekesine darbeyi indirerek kavramı yerli yerine oturtuyor. Eşitlik ve adalet bir bütün haline geliyor. Geliyor mu? Hayır. İnsanlar dünyanın muhtelif yerlerinde gelmesi için çalışıyor efendim. Vazgeçen namerttir.

Şimdi. Cumhurbaşkanına bağlı bakanlar açıklandı. Adil olması için alfabetik sıraya göre. İlk başa Adalet Bakanlığı, son sıraya Ulaştırma Bakanlığı yazıldı. Hatta bu bir protokol ilkesi haline geldi. Tabi C harfiyle başlayan cumhurbaşkanı bu adil sıralamadan müstesna. Çünkü bu adaletin kurucusu o ve bu adaleti o dağıtıyor. Bu uygulama ta 2011 yılında başlamıştı aslında (aşağıdaki resim o zamana ait).

O zaman Başbakan olan RTE şöyle demişti: "BAŞBAKAN Tayyip Erdoğan, bakanların bugüne kadar önem sırasına göre belirlenen protokoldeki yerlerini, 'Bütün bakanlarım eşit öneme sahip. Yanlış algılamaya neden oluyor' diyerek alfabetik düzene soktu. Buna göre bakanların, Bakanlar Kurulu’ndaki oturma pozisyonlarından, kırmızı plakaların dizilimine kadar tüm protokol, yeniden düzenlendi." (Hürriyet 23.07.2011)

Bu uygulamadan adalet elde etmek büyük bir buluş diyebilir miyiz?

Diyebiliriz efendim, diyebiliriz...